به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار» ، به سرانجام رسیدن توافق برجام، اسباب خوشحالی بسیاری از مردم در نقاط مختلف کشور را رقم زد و به نظر می‌رسید که اقتصاد کشور در دوران پسابرجام متحول خواهد شد.
طرفداران این نظریه دلایل مختص خود را داشتند؛ در سال‌های 90 و 91 کشور زیر بار فشار تحریم‌های ظالمانه آمریکا قرار گرفت، به طوری که صادرات نفت خام کشور در آن سال‌ها به کمتر از 1 میلیون بشکه رسیده بود. کشوری که بخش اعظمی از بودجه خود را از فروش نفت خام بدست می‌آورد، با تحریم فروش نفت خام، به یک سوم از فروش معمول، قطعا اداره کشور را با چالش‌های جدی روبرو کرد. موافقان برجام بر این اعتقاد بودند که با انعقاد برجام فروش نفت خام افزایش یافته و کشور به روال طبیعی خود باز می‌گردد. از سوی دیگر، تحریم‌های بانکی نیز رفع شده و همین موضوع انگیزه ادامه مذاکرات برجام را بیشتر می‌کرد.
اما موافقان برجام، حلقه مفقوده‌ای در تحلیل‌های خود داشتند که حلقه اصلی نیز به شمار می‌رفت؛ موافقان برجام بدون توجه به حلقه اصلی زنجیره اقتصاد کشور، به سراغ برجام رفتند و همین موضوع منجر شد تا اقتصاد کشور به صورت ناخواسته به برجام گره بخورد. در صورتی که به جرات می‌توان ادعا کرد که اگر یکی از کشورهای اروپایی تنها 20 درصد از موقعیت و منابعی که ما داریم را در اختیار داشتند، با هیچ‌یک از قدرت‌های بزرگ پای میز مذاکره نمی‌نشستند و ادعای قدرت می‌کردند؛ به بیان دیگر، ما قدر داشته‌های خود را ندانسته و در کشورهای دیگر به دنبال حل مشکلات خود می‌گردیم.
مقاوم‌سازی اقتصاد با پرهیز از خام‌فروشی
حلقه‌ای که موافقان برجام در داخل کشور به آن توجه نکردند، خام فروشی نکردن نفت و گاز و جایگزینی آن با صادرات فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی است. چرا باید کشور منابع نفتی خود را به صورت خام صادر کند؟ این موضوع منجر می‌شود تا کشورهای غربی به راحتی و در یک اقدام ساده، فروش نفت خام کشور را تحریم کرده و اداره کشور را با مشکل مواجه کنند. هنگامی که می‌توان نفت را در داخل کشور پالایش و به فرآورده تبدیل و سپس صادر کرد، چه لزومی دارد به صورت خام صادر شود؟
یک نمونه بارز برای تشویق حرکت اقتصاد به سمت تولید ارزش افزوده و دوری از خام فروشی، صنعت پتروشیمی کشور است؛ این صنعت در سال‌های گذشته و حتی در اوج تحریم‌ها نیز توانسته است، گلیم خود را از آب بیرون کشیده و محصولات خود را بفروشد. بیشتر واحدهای پتروشیمی به صورت خصوصی مدیریت شده و بخش خصوصی قطعا بهتر از بخش دولتی می‌تواند محصولات تولیدی خود را بفروشد.
کارنامه صنعت پتروشیمی نشان می‌دهد که این صنعت نسبت به سایر صنایع فعال در اقتصاد کشور، یک قدم جلوتر بوده و مسیر گذار از دوران نوجوانی خود را سپری کرده است؛ در حال حاضر به ندرت صحبت از مشکلات فروش محصولات پتروشیمی شرکت‌های داخلی در بازارهای بین‌المللی به میان می‌آید. البته این صنعت بدون هیچ مشکلی نیز نیست و تکمیل نشدن زنجیره ارزش، یکی از بزرگترین انتقادات وارد به این صنعت است. بخش پایین دستی این صنعت هنوز به تکامل نرسیده و اعتماد به نفس لازم برای توسعه این بخش وجود ندارد، اما به هر حال از صنعت پالایشگاهی کشور بهینه‌تر عمل می‌کند. متولیان صنعت نفت کشور باید به این نکته توجه کنند که تا فکری برای خام فروشی نفت خام نکنند، شرایط به همین منوال خواهد بود.
ترامپ در روزهای گذشته پشت تریبون حضور یافت و اعلام نمود که از برجام خارج شده است. چرا باید شرایط به گونه ای پیش برود که چشمان اقتصاد کشور به دهان رییس جمهور کشوری که در آن سوی دنیا قرار دارد، دوخته شود؟ مگر نه این است که این کشور تمام فاکتورهای لازم برای توسعه و پیشرفت را یک تنه در دل خود دارد. اگر بنگاه منطقی به داستان برجام داشته باشیم، می توان اینگونه نتیجه گرفته که از همان ابتدا بایستی به علم و دانش و همچنین منابع موجود در کشور متوسل می شدیم و فضای کسب و کار را برای حضور واقعی و فعال بخش خصوصی در اقتصاد تسهیل می کردیم. قطعا این مسیر نتایج بسیار مطلوبتری برای اقتصاد کشور به همراه داشت.
بیش از حد روی برجام حساب باز شده بود
خروج ترامپ از برجام، نمی‌تواند ضربه‌ای به اقتصاد کشور وارد کند و واکنش اقتصاد به این دلیل بود که بیشتر از  آن چه که در حقیقت روی داد، روی برجام حساب باز کرده بود. البته این حساب باز کردن، متوجه دولت است که بیش از حد برای این اتفاق وقت گذاشت و به نظر می‌رسد، صرف این همه انرژی برای چنین اتفاقی منطقی به نظر نمی‌رسید.
خروج آمریکا از برجام هر چند نقطه ضعفی بر پیکره این توافق نیمه جان است، اما حفظ این توافق با متحدان اروپایی اقدامی است که می‌تواند در آینده برای اقتصاد کشور مفید باشد؛ به شرطی که در چارچوب پرهیز از خام فروشی حرکت کرده و در راستای ایجاد ارزش افزوده قدم برداریم. به بیان دیگر، ابتدا باید برای توسعه اقتصاد گام برداریم و در کنار این موضوع، حضور کشورهای توسعه یافته و همکاری با آنها می‌تواند به حرکت اقتصاد در مسیر مناسب، سرعت بخشد. اما اگر کشورهای توسعه یافته نیز در کنار ایران قرار نگرفتند، اتفاق خاصی رخ نداده و می‌تواند به تنهایی و با اتکا بر نیروها و منابع داخلی در مسیر پیشرفت حرکت کرد.
بی‌اعتنایی بورس به برجام
اما پس از خروج آمریکا از برجام، اتفاقی در بازارهای داخلی مبنی بر التهاب و هرج و مرج رخ نداد؛ بازار سرمایه در روز چهارشنبه و پس از اعلام ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام، شرایط نسبتا متعادلی را تجربه کرد. نکته جالب در این بازار، شاخص مثبتی بود که در پایان ساعات معاملاتی بر روی تابلو نشست؛ شاخص در پایان روز چهارشنبه 85 واحد مثبت شد که از نظر بسیاری از فعالان بازار غیرقابل پیش بینی بود. چرا که بسیاری از فعالان بازار تصور می‌کردند که روز بسیار بدی برای بازار سرمایه رقم خواهد خورد؛ اما این گونه نشد و این مثبت شدن نشانی از بلوغ بازار سرمایه است. هر چند حضور حقوقی‌ها در این بازار نسبت به روزهی دیگر، پررنگتر بود، اما حمایت‌های خوبی انجام شد.
بازار ارز که به صورت دستوری تک نرخی شده و قیمت 4200 تومانی را بر پیشانی خود می‌بیند، چون عرضه و تقاضا نرخ آن را تعیین نمی‌کند، تحلیل‌پذیر هم نیست؛ اما بازار طلا در ساعات ابتدایی روز چهارشنبه، اندکی ملتهب شد و هر گرم طلا تا قیمت‌های بالای 200 هزار تومان نیز پیش رفت. اما پس از گذشت چند ساعت از آغاز معاملات، قیمت‌های فروکش کرد و به زیر 200 هزار تومان رسید. این بازار به شدت از بازار ارز تاثیر می‌پذیرد و قیمت ارز از جمله فاکتورهایی است که به صورت مستقیم بر قیمت طلا تاثیر می‌گذارد.
کنترل بازارهای موازی در کشور به خوبی انجام شد و فعالان این بازار توانستند، با بلوغ کامل با قضیه خروج آمریکا از برجام برخورد کنند؛ کنترل این بازارها در روزهای آینده می‌تواند سیگنال مثبتی برای فعالان اقتصادی به همراه داشته باشد. التهاب در بازارهای مالی آرام، اقتصاد را از بین می‌برد و دولت باید کنترل این بازارها را در اولویت قرار داد. اولین روز پس از خروج آمریکا از برجام، شرایط حاکم بر بازارها نسبتا مناسب بود و فعالان بازار امید دارند تا این موضوع درروزهای بعدی نیز ادامه پیدا کند.

محمود احترامی، کارشناس شرکت بین المللی آلپاری