به گزارش پایگاه خبری «عصربازار»، با توجه به افزایش احتمال کسب توافق در مذاکرات هسته‌ای و لغو تحریم‌های غرب، مدتی است موضوع راه‌اندازی بورس ارز در ایران دوباره مورد توجه و تاکید قرار گرفته است. در هفته‌های اخیر مقام‌های رسمی همچون رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، نمایندگان مجلس، مقام‌های دولتی و اقتصادی همچنین کارشناسان با بررسی زمینه‌های گشایش بورس ارز، جنبه‌های مختلف آن را مورد واکاوی قرار داده‌اند. بدون شک فعالیت یک بازار ارز شفاف و قانونمند از جمله ابزارهایی است که از یک سو به پایان فعالیت‌های دلالی کاذب در بازار ارز و حذف رانت از اقتصاد کشور کمک می‌کند و از سوی دیگر می‌تواند در رونق اقتصادی کشور تاثیرگذار باشد.
به این بهانه، در این نوشتار به مرور اجمالی چگونگی شکل‌گیری بازار مبادلات بین‌المللی ارز و ویژگی‌های آن پرداخته‌ایم.

سیستم استاندارد طلا
ایجاد سیستم پولی طلا پایه یا استاندارد طلا در سال 1875 یکی از مهمترین رخدادها در تاریخ بازار فارکس به شمار می‌رود. پیش از آن، کشورها از طلا و نقره برای پرداخت‌های بین‌المللی خود استفاده می‌کردند. اما مشکلی که وجود داشت این بود که ارزش طلا و نقره تحت تاثیر عرضه و تقاضای خارجی قرار داشت. به عنوان مثال، کشف یک معدن طلای جدید قیمت این فلز را کاهش می‌داد. ایده اصلی ایجاد سیستم استاندارد طلا این بود که دولت‌ها تبدیل ارز به مقدار معینی از طلا (و بالعکس) را تضمین کنند. به بیان دیگر، طلا باید پشتوانه یک ارز می‌شد. بنابراین دولت‌ها جهت تامین تقاضا برای مبادلات ارزی نیازمند حجم بالایی از طلا بودند. تا اواخر قرن نوزدهم میلادی، همه اقتصادهای بزرگ در برابر هر اونس طلا مقدار معینی از ارز را تعیین کردند. به تدریج اختلاف در قیمت هر اونس طلا بین دو ارز خاص تبدیل به نرخ مبادله بین آن دو ارز شد. این نخستین ابزار استاندارد مبادله ارزی در تاریخ بود.
در آغاز جنگ جهانی اول سیستم استاندارد طلا با شکست روبه‌رو شد. در واقع با وقوع جنگ جهانی اول و رکود بزرگ اقتصادی و نیاز کشورها به اسکناس بیشتر برای تامین منابع مالی جنگ این سیستم نابود شد. به دلیل تنش‌های سیاسی با آلمان، قدرت‌های بزرگ اروپایی نیاز به تکمیل پروژه‌های نظامی را بیشتر احساس کردند. در آن زمان، دولت‌ها برای اسکناس‌هایی که چاپ می‌کردند، طلای کافی در اختیار نداشتند. بر این اساس سیستم استاندارد طلا دیگر جوابگوی نیازهای موجود نبود. البته طلا هیچگاه به طور کامل عرصه را ترک نکرد و امروز هم یکی از اشکال حفظ ارزش پول به شمار می‌رود.
سیستم برتون وودز
قبل از پایان جنگ جهانی دوم، قدرت‌های بزرگ اقتصادی به این نتیجه رسیدند که به یک سیستم پولی جدید نیاز دارند. در جولای سال 1944 بیش از 700 نماینده از کشورهای مختلف در برتون وودز (نیوهمپشایر) گردهم آمدند تا نظام جدید مدیریت پولی بین‌المللی را که بعدا سیستم برتون وودز نام گرفت، پایه‌گذاری کنند. در این سیستم، دلار آمریکا جای طلا را گرفت و به ارز اصلی جهان تبدیل شد. تشکیل نهادهایی همچون صندوق بین المللی پول، بانک بین‌المللی بازسازی و توسعه (بخشی از بانک جهانی) و توافقنامه گات از دیگر نتایج نشست برتون وودز به شمار می‌رود.
با گذشت ربع قرن و بروز مشکلات بزرگ، این سیستم نیز کنار رفت. طی این مدت، آمریکا مجبور بود برای حمایت از جایگاه دلار دست به مجموعه‌ای از اقدامات برای متعادل کردن کسری پرداخت‌ها بزند که در نهایت با کسری شدید موازنه تجاری مواجه شد. اوایل دهه 1970 ذخایر طلای آمریکا به قدری کاهش یافت که دولت این کشور دیگر طلای کافی برای حمایت از دلارهای در اختیار بانک‌های مرکزی خارجی نداشت. در سال 1971 ریچارد نیکسون رئیس جمهور وقت آمریکا اعلام کرد، دیگر طلا را با دلارهایی که به صورت ذخیره خارجی وجود داشتند، مبادله نخواهد کرد. به این ترتیب ناقوس مرگ سیستم برتون وودز هم به صدا درآمد. البته گرچه این سیستم از بین رفت اما میراث آن (نهادهای مالی و پولی بین‌المللی که ایجاد کرد) هنوز هم تاثیر چشمگیری بر فضای اقتصاد جهان دارد.

سیستم‌های نوین
در موافقت‌نامه 1976 جاماییکا، جهان تصمیم گرفت که از سیستم نرخ‌های مبادله ارزی شناور استفاده کند. اما امروزه این تنها روش رایج در جهان نیست. در حال حاضر دولت‌های جهان یکی از سه روش: دلاری شدن، نرخ تثبیت شده یا وابسته و نرخ شناور مدیریت شده را برای مبادلات ارزی مورد استفاده قرار می‌دهند.
همانگونه که ملاحظه می‌شود، بازار مبادلات ارزی با مفهوم امروزی آن از سال 1971 ایجاد گردید. البته در آن زمان معاملات از طریق تلفن یا دورنگار و به صورت محدود انجام می‌گرفت و تنها در اختیار بانک‌‌های بزرگ و افراد بسیار ثروتمند بود. اما با پیشرفت وسایل ارتباطی، از سال 1998 امکان معامله از طریق شبکه اینترنت نیز فراهم شد. البته مزایای فراوان و جذابیت این بازار موجب شده که در این مدت کوتاه، این بازار به بزرگترین بازار مالی دنیا تبدیل شود به طوری که هر روز به تعداد معامله‌گران آن افزوده می‌شود.

ویژگی‌های بازار مبادلات ارزی
این بازار بین‌المللی دارای ویژگی‌های زیادی است که مهمترین آنها عبارتند از:
امکان معامله در 24 ساعت شبانه روز،
نقد شوندگی بسیار بالا،
دسترسی آسان و سریع،
فرصت‌های بی‌شمار معاملاتی،
استفاده از اعتبار یا ضریب اهرمی(Leverage)  برای افزایش قدرت خرید،
امکان تعیین حد سود و ضرر و انجام معاملات سفارشی،
هزینه بسیار کم برای انجام معاملات،
انعطاف‌پذیری بالا،
پرداخت نکردن مالیات، عوارض یا حتی بهره بابت اعتباراتی که به سرمایه شخص داده می‌شود،
کمیسیون معاملاتی صفر،
گستردگی جغرافیایی و امکان معامله از هر نقطه دنیا.
مبادلات این بازار برخلاف معاملات بازارهای مالی سنتی که در مکان فیزیکی خاصی انجام می‌شود، در محل مشخصی متمرکز نیست و در حقیقت معاملات بین طرف‌های معامله از طریق اینترنت، تلفن  یا شبکه ارتباط بین بانکی صورت می‌پذیرد. می‌توان گفت که بازار مبادلات ارزی نوعی بازار فرابورسOTC (Over The Counter)  است.

زمان معاملات
بازار بین‌المللی ارز هر دوشنبه با بازشدن شرقی‌ترین بانک‌های دنیا کار خود را آغاز می‌کند. وقتی این بانک‌ها شروع به معامله ارز می‌کنند، نرخ برابری ارزها برای آن روز استخراج می‌شود و معامله‌گران در دیگر نقاط جهان در صورت تصمیم به معامله در آن زمان (که طبیعتاً خارج از ساعت کاری آنهاست) باید معاملات خود را براساس نرخ‌های مذکور انجام دهند. در ادامه بانک‌ها و دیگر موسسات مالی کشورهای آسیایی این پروسه را ادامه می‌دهند تا این چرخه به بانک‌های اروپا وآمریکا می‌رسد. البته هنگام بازگشایی بازار آمریکا، بازارهای آسیایی روز کاری خود را به پایان رسانده‌اند. این چرخه زمانی، پنج روز هفته بدون یک ثانیه توقف تا جمعه شب ادامه دارد.
هر روز کاری، ابتدا در شرقی‌ترین بازارها (مهمترین مراکز اقیانوسیه و آسیا به ترتیب زمان بازگشایی عبارتند از سیدنی، توکیو، هنگ‌کنگ و سنگاپور) آغاز می‌شود و با گذشت چند ساعت و در حالی که برخی بازارهای مالی آسیا هنوز در حال فعالیت هستند، فعالیت بانک‌ها و مراکز مالی در خاورمیانه آغاز می‌شود و در ساعات پایانی فعالیت بازار توکیو، برخی از بازارهای اروپای شرقی و سپس دیگر مناطق اروپا آغاز به کار می‌کنند. به همین ترتیب در میانه ساعات کاری اروپا، فعالیت در بازار نیویورک و دیگر مراکز مالی مهم آمریکا آغاز می‌شود. سرانجام این چرخه با پایان یافتن ساعت کاری آمریکا کامل می‌شود و مجدداً منطقه آسیا روز جدید فعالیت خود را آغاز می‌کند. این بازار از ساعت 22 یکشنبه به وقت گرینویچ از سیدنی آغاز و در ساعت 22 جمعه به وقت گرینویچ در نیویورک پایان می‌یابد. به زمان ایران، این بازار در ساعت 1:30 بامداد دوشنبه به وقت تهران آغاز و در ساعت 1:30 بامداد روز شنبه به وقت تهران بسته می‌شود. البته این ساعات می‌تواند بسته به قوانین کارگزاری‌های مختلف اندکی تغییر داشته باشد. همچنین ساعات کاری پلت‌فرم‌های معاملاتی نیز تابع تغییرات تابستانه و زمستانه ساعات کشور میزبان سرویس دهنده کارگزاری است.

ارزش بازار
بر اساس اعلام بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی، میانگین حجم معاملات در بازار مبادلات ارزی جهان در آوریل 2013 به 5.3 هزار میلیارد دلار رسید. این رقم در آوریل 2010 معادل 4 هزار میلیارد دلار و در آوریل 2007 نیز 3.3 هزار میلیارد دلار گزارش شده بود. این روند نشان‌دهنده اقبال روزافزون معامله‌گران به این بازار است. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود که میانگین حجم معاملات روزانه این بازار در سال 2015 از مرز 6 هزار میلیارد دلار بگذرد.