به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار» ،به طوری که شرکتهای فعال در صنایع بالادستی نفت و گاز از جمله شرکتهای بزرگ در سطح دنیا هستند که از دارایی های قابل توجهی برخوردار بوده و نقش تعیین کننده ای در اقتصاد دنیا دارند.
به طور کلی نفت و گاز در چند دهه اخیر نقش حایز اهمیتی برای اقتصادهای توسعه یافته و در حال توسعه ایفا کرده است. اهمیت مذکور همچنان ادامه داشته و بسیاری از اقتصادهای برتر دنیا بدون حضور نفت و فرآورده های نفتی، صدمات جبران ناپذیری را متحمل خواهند شد.
اما این اهمیت دو جنبه متفاوت دارد. در دنیا کشورها در مواجهه با نفت خام و گاز طبیعی به دو دسته تقسیم می شوند. دسته اول کشورهای دارای ذخایر نفتی هستند که به استخراج منابع طبیعی از جمله نفت و گاز مبادرت می ورزند که کشور ایران نیز جزو این دسته است. دسته دوم کشورهایی هستند که از نفت خام و گاز طبیعی به عنوان خوراک برای پالایشگاهها و پتروشیمی ها استفاده کرده و ارزش افزوده های قابل تاملی با این منابع طبیعی در اقتصاد ایجاد می کنند. قطعا دسته دوم موفق تر خواهد بود. چرا که اقتصادی برتر است که بتواند ارزش افزوده بیشتری تولید کند. استخراج نفت خام و گاز طبیعی و صادر کردن آن نه تنها دردی از مملکت دوا نخواهد کرد بلکه اسباب مشکلات دیگری را فراهم می سازد که در آینده گریبان کشور را خواهد گرفت. به عنوان نمونه می توان به این نکته اشاره نمود زمانی که کشور نفت خام و گاز طبیعی که منابع طبیعی محسوب می شوند را استخراج و صادر می کند و متاسفانه پول حاصل از آن را به عنوان هزینه های جاری مملکت استفاده می کند، قطعا در آینده از محل عدم توجه به زیرساخت های اقتصادی و آماده نکردن بستر مناسب برای فعالیت سالم صنایع مختلف و بدون ارائه سوبسید دولتی، ضربات سنگینی را خواهد خورد. فروش نفت خام و گاز طبیعی بدون تلاش خاصی، منجر می شود تا دولتمردان نسبت به مابقی بخش های اقتصادی بی تفاوت بوده و احساس نیاز نکنند. البته شایان ذکر است این جنبه از منابع طبیعی که به تضاد منابع نیز معروف است، (conflict of interest) در تمامی کشورهای دارای منابع طبیعی حاکم نیست. برخی از کشورهای دارای ذخایر نفت خام، به درستی با این منابع خدادادی برخورد کرده به طوریکه حق آیندگان از این منابع نیز حفظ شود. به عنوان نمونه موفق، می توان به کشور نروژ اشاره نمود، این کشور با توجه به دارا بودن منابع طبیعی از جمله نفت خام، فعالیت صنایع بالادستی نفت و گاز را به طور کامل به بخش خصوصی واگذار کرده و از بخش خصوصی مالیات متناسب با فعالیت شرکتها اخذ می کند. نکته بسیار حائز اهمیت در این بین، مقصد مصارف مالیات اخذ شده از فعالیت شرکتهای نفتی در کشور نروژ است. دولت این کشور مالیات اخذ شده را به تامین زیرساختهای مناسب اقتصاد هزینه کرده تا آیندگان نیز از این منابع طبیعی به درستی بهره مند شوند.
نکته جالب توجه در کشور ایران، این موضوع است که در متن قوانین و سیاستهای کلی بخش انرژی و همچنین سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی، سیاستهای انرژی در سطح کلان به درستی تعیین شده است. به طوری که در بند 7 و 8 سیاستهای کلی بخش انرژی که در سال 1379 توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شد، به طور مستقیم به عدم خام فروشی نفت خام و گاز طبیعی و جایگزینی آن با فرآورده های نفتی اشاره شده است. این بدان معناست که در بخش قانونگذاری هیچ مشکلی وجود ندارد، اما در بدنه اجرایی، عزم راسخ برای عدم وابستگی اقتصاد به نفت خام موجود نیست.
زمانی می توان به عمق عدم وجود عزم راسخ برای جلوگیری از صادرات نفت خام اشاره نمود که در سالیان گذشته هیچ پالایشگاه نفت خامی درکشور ایجاد نشده است. اولین راه برای جلوگیری از صادرات نفت خام، عدم استخراج آن نیست. بلکه بایستی این منابع با سیستم های مهندسی روز دنیا استخراج شده و در پالایشگاههای داخل پالایش شوند و سپس اقدام به صادرات آن ها کرد. ایجاد ارزش افزوده حلقه مفقوده این زنجیر است.
در حال حاضر ظرفیت پالایشی نفت خام پالایشگاه های کشور برابر با 1 میلیون 800 هزار بشکه است. این در حالی است که میزان صادرات نفت خام ایران در ماه گذشته برابر به 2 میلیون 500 هزار بشکه می باشد. به عبارتی حدود 4 میلیون 500 هزار بشکه میزان استخراج روزانه نفت خام در کشور می باشد. اگر برنامه میان مدت و بلندمدتی برای پالایش حدود 90 درصد از نفت استخراجی تدوین می شد، قطعا شرایط اقتصادی کشور بسیار مطلوبتر از حال حاضر بود.
اما صنعت پالایشگاهی و پالایشگاهها که به پالایش نفت خام مبادرت می ورزند، 6 محصول اصلی به نامهای بنزین، نفت سفید، نفت گاز، نفت کوره، گاز مایع و سوخت جت فرآورده های اصلی را تشکیل می دهند که در کنار فرآورده های اصلی، برخی محصولات ویژه نیز ایجاد می شود که عبارتند از نفتا، وکیوم باتوم، لوبکات، آیزوریسایکل، گوگرد و حلال.
در ادامه به بررسی اجمالی یکی از پالایشگاههای شرکت خواهیم پرداخت تا بتوان به طور نسبی با فعالیت و موقعیت شرکتهای پالایشگاهی بیشتر آشنا شد.
پالایشگاه بندرعباس یکی از پالایشگاههای بزرگ کشور حسوب می شود. این پالایشگاه با ظرفیت پالایش 320 هزار بشکه ای در روز، رته سوم را در بین 9 پالایشگاه از آن خود کرده است. نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به میزان فروش برای این پالایشگاه در سال های گذشته، به غیر از سال 1394، حدود 0.9 بوده است که حاشیه سود ناخالص 10 درصدی را برای این شرکت به ارمغان آورده است. نسبت جاری که به عنوان یکی از نسبتهای مهم نقدینگی شرکت محسوب می شود، در سال 96 برای این شرکت برابر با 1.34 بوده است. این در حالی است که این رقم برای سال 95 برابر با 1.23 بوده است. نکته قابل توجه در خصوص نقدینگی موجود در شرکت این موضوع است که چون پالایشگاههای کشور محصولات خود را به شرکت پالایش و پخش واگذار می کنند و این شرکت وظیفه فروش محصولات آنها را برعهده دارد، لذا گاها شرکتهای پالایشگاهی انتقاداتی را در خصوص واریز پول حاصل از فروش محصولات به حساب شرکت دارند که البته بخش اعظمی از آن در تهاتر با هزینه خوراک،تسویه می شود. به هر حال فروش محصولات توسط شرکتها از الزامات رشد و توسعه شرکتها در بخش های مختلف اقتصادی است که از آن جمله می توان به شرکتهای موفق در صنعت پتروشیمی اشاره کرد. صنعت پتروشیمی که به عنوان برادر در کنار صنعت پالایشگاهی قرار دارد، در زمینه های مختلف به مراتب ز صنعت پالایشگگاهی وضعیت بهتری دارد. اینکه شرکت محصول خود را تولید کند و شرکت ثانویه ای مسئولیت فروش محصولات آن را بر عهده بگیرد، در کسب و کارهای امروزی محلی از اعراب نداشته و به عبارت دیگر در کسب و کارهای نوین، حرف اول را بازاریابی و فروش می زند.
نکته ای که در صورتهای مالی پالایشگاه بندرعباس به چشم می خورد، نرخ تعیر ارز به قیمت 34249 ریال می باشد. با توجه به اینکه شرکت در یادداشتهای توضیحی خود در صورتهای مالی سال 96 اشاره کرده است که محصولات ویژه خود را با نرخ ارز آزاد در بازار به فروش رسانده است، می توان اینگونه نتیجه گرفته که یک بخشی از سود شرکت به دلیل اختلاف نرخ ارز ناشی از خرید خوراک و فروش محصول است. حال با توجه به سیاست جدید ارزی دولت که نرخ ارز را تک نرخی کرده است، چه اتفاقی برای سود مذکور در صورتهای مالی شرکتهای پالایشی می افتد؟
به هر حال صنعت پالایشگاهی از جمله صنایع مادر در اقتصاد کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در سطح دنیا بوده و بسیار از شرکتهای خصوصی و دولتی سرمایه گذاری های قابل توجهی دراین زمینه انجام داده اند. به امید روزی که بخش اعظمی از نفت خام کشور در داخل پالایش شده و ایجاد ارزش افزوده نماید.

محمود احترامی، کارشناس شرکت بین المللی آلپاری