بررسی صورت‌های مالی و جریان وجوه نقد بانک‌ها طی چند سال گذشته خبر از آن می‌دهد که بازار پول ایران با نبود مدیریت سرمایه در گردش روبه‌رو است. البته با نگاهی دیگر به ارقام مربوط به پرداخت تسهیلات، به ارقام شفاف و بالایی از تعدیل تسهیلات با مقادیر سودهای ادوار گذشته همراه با افزایش جریمه تاخیر در بازبرداخت‌ها بر خواهیم خورد که به کاهش بیشتر نقدینگی بانک‌ها دامن زده است.
با توجه به اینکه وضعیت امروز بانک‌ها از نظر دارایی غیر نقدشونده در شرایط بحرانی به سر می‌برد، بنابراین تشکیل یک بازار ثانویه پول توسط بانک‌ها در اقتصاد ایران الزامی به شمار می‌رود. از این روست که فعالان صنعت بانکداری کشورمان برای حضور در این بازار ابتدا باید به طراحی ابزارهای مناسب در بازار پول و بازار بانکی همت بگمارند تا نقشی مستقل در تامین نقدینگی ایفا کنند و بتوانند ریسک سرمایه‌گذاری و سرمایه‌پذیری در این صنعت را کاهش دهند.

ایجاد ابزار
جهش نرخ ارز، حباب بلندمدت در بازارهایی همچون مسکن و البته ناپایداری بازار سرمایه، قدرت بانک‌ها را در ایجاد یک بازار پایدار بر مبنای نقدینگی و سرمایه از بین برده است. بر این اساس تعریف و ایجاد ابزارهای تامین نقدینگی در شبکه بانکی به منظور تقویت بازار ثانویه را می‌توان از اقدامات اولیه  فعالان صنعت بانکداری دانست. به همین منظور است که هادی حیدری کارشناس پژوهشکده پولی و بانکی می‌گوید: ابزارهای تامین نقدینگی در شبکه بانکی به 2  بخش ابزارهای متعارف و غیرمتعارف تقسیم می‌شوند.
وی ادامه می‌دهد: ابزارهای متعارف طی شرایط نرمال اقتصادی در بازارهای سرمایه و بین بانکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در چنین شرایطی بانک مرکزی علاوه بر نقش نظارتی به عنوان آخرین وام‌دهنده، مدیریت نقدینگی بدون وثیقه بانک‌ها را به عهده دارد.
این کارشناس مسائل بانکی با تاکید بر شیوه چگونگی استفاده از ابزارهای غیرمتعارف می‌افزاید: در شرایط بحرانی و کمبود نقدینگی است که بازار ثانویه شکل گرفته و پول با استفاده از این بازار و ابزارهای غیرمتعارف مورد معامله قرار می‌گیرد. ابزارهای مذکور با اتکاء به دارایی‌ها و وثایق کم ریسک و نقدپذیر(میان‌مدت)، پشتوانه تامین نقدینگی خواهند بود.
وی تاکید می‌کند: در این بازار، بانک مرکزی و شرکت تاسیس شده با اهداف خاص نیز همچنان به عنوان آخرین و مهمترین حراج‌گذار مسئولیت تشکیل، نظارت، تسویه، پایش، تایید و یا رد پیشنهادهای ارسالی را به عهده دارد.  البته حسین باستانزاده از دیگر کارشناسان پژوهشکده پولی و بانکی کشورمان معتقد است:  در شرایط بحران، دارایی‌های مالی و غیرمالی بانک‌ها به صورت بسته‌ای قابل عرضه، قیمت‌گذاری، سوآپ و تنزیل خواهند شد.
وی یادآور می‌شود: در شرایطی که ریسک تامین مالی بانک‌ها بالا، درجه نقدپذیری دارایی‌ها پایین و نیز عدم انعکاس ریسک اعتبار در نرخ‌های تامین مالی وجود داشته باشد، سوآپ سبد دارایی‌ها به ازای وجه نقد در بازار ثانویه پول، زمینه تامین نقدینگی را فراهم می‌کنند.
بر این اساس است که ایرج ندیمی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در گفت‌و‌گو با "بازار امروز" تشکیل بازار ثانویه در نهاد پولی و بانکی کشورمان را الزامی دانسته و تاکید می‌کند: در بازار ثانویه پولی که بازار بین بانکی آن را ایجاد می‌کند، ابزارها با اشکال مختلفی وجود دارند.
وی می‌گوید: دراین بازار اوراق بهاداری منتشر می‌شود که بانک‌ها آنها را  خلق و توزیع کرده‌اند. این اوراق به جهت افزایش نقدینگی بانک‌ها برای دادن وام بیشتر به بنگاه‌های تولیدی کوچک و متوسط است. این دارایی‌ها می‌تواند در مجموعه‌ای مانند تسهیلات رهنی مسکن و غیراستمهالی بگنجد و بسته وامی بشود که قابلیت انتشار اوراق بهادار داشته باشد.
نماینده مردم سیاهکل در خانه ملت، مقام ناظر در تشکیل بازار ثانویه پول را بانک مرکزی معرفی می‌کند و ادامه می‌دهد: به علت تنزیل اسناد اوراق بهادار، اصلاح آیین‌نامه‌ها در بازار ثانویه پول، تنها از عهده بانک مرکزی بر می‌آید.
نظارت، ساماندهی و مدیریت
بررسی صورت‌های مالی منتشر شده بانک‌ها در سال 93  نشان می‌دهد که اکثر بنگاه‌های پولی و مالی کشورمان با کمبود نقدینگی برای سرمایه در گردش روبه‌رو هستند به طوری مجبور به تعدیل تسهیلات با مقادیر سودهای ادوار گذشته شده‌اند.
بر این اساس، آخرین آمار منتشر شده از سوی بانک مرکزی درباره بانک‌های خصوصی از رشد جهشی 362 درصدی  میزان بدهی خبر می‌دهد به طوری که نسبت میزان مطالبات معوق به تسهیلات اعطایی سال 92 از 29.5 درصد طی سال 92 به 14.6 درصد رسیده است. با تاکید بر این آمارها درخواهیم یافت که یک شکاف و گسست رابطه میان رشد کل پول به وجود آمده در شبکه بانکی و عملیات اعتباری بانک‌ها وجود دارد و این شکاف هر ساله در صنعت بانکداری ایران بیشتر از گذشته خواهد شد. بنابراین آثار رشد پول از طریق ابزارها و مکانیزم انتقال پول در بازه زمانی کوتاه‌مدت خنثی شده و بانک‌ها به سوی ورشکستگی سوق داده می‌شوند. از این رو هدایت سرمایه و ایجاد تسهیلات در بازاری همسو که البته در امتداد صنعت بانکداری باشد، می‌تواند از این ورشکستگی جلوگیری کند.
البته غلامرضا پناهی عضو هیئت مدیره بانک ملی با تاکید بر کاهش ریسک‌های ملی در بازار پول به خلق بازار ثانویه در کوتاه‌مدت تاکید دارد و می‌گوید: ایجاد، خلق و حتی خرید ابزارهای مالی توسط بانک مرکزی به منظور ایجاد یک بازار ثانویه می‌تواند در کوتاه‌مدت زمینه رشد و تکاپوی پایه‌ای پول را در صنعت بانکداری رقم زند.
وی می‌افزاید: البته بانک مرکزی با خلق و استفاده از بازار ثانویه می‌تواند زمینه بهبود و تسهیل عملیات اعتباری بانک‌ها را نیز فراهم کند.
پناهی اخذ و اجرای سیاست‌های پولی غیرتورمی را مهم ارزیابی می‌کند و ادامه می‌دهد: بانک محور بودن اقتصاد ایران را می‌توان از دیگر موانع تشکیل بازار ثانویه پول دانست؛ بنابراین سیاست‌های انبساطی در اقتصاد در تشکیل و ساماندهی بازار ثانویه پول موثر ارزیابی می‌شود. این بازار می‌تواند در بازار دارایی‌های اقتصاد موثر عمل کرده و در میان مدت، دولت به عنوان واسطه بانک‌ها با اقتصاد، کنار رفته و اقتصاد به سمت مشارکت با سرمایه‌های مردمی حرکت کند.
در این زمینه نیز ندیمی علاوه بر بانک محور بودن اقتصاد به بنگاه‌داری بانک‌ها اشاره می‌کند و یادآور می‌شود: بازیگران بازار ثانویه پول باید به طور یکسان و یا تعیین شده، ابزار و پول عرضه کنند که این مهم نیز با ابلاغ آیین‌نامه و تصویب قوانین محقق می‌شود.
این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، پویایی و خلاقیت را از ویژگی‌های عمده بازار ثانویه پول می‌داند و می‌افزاید: قطعا در این بازارها رقابت سالم‌تری میان بانک‌ها ایجاد خواهد شد و آنها برای کسب درآمد و گردش سرمایه خود را ملزم به تولید ابزارهای مالی جدید روزآمد خواهند کرد.
نماینده مردم سیاهکل در خانه ملت معتقد است که بازار ثانویه پول حتی این امکان را به وام گیرندگان می‌دهد تا بتوانند علاوه بر استفاده از منابع جدید پولی، خودشان در ایجاد این منابع سهیم شده و مشارکت داشته باشند.
ندیمی اعلام می‌کند: در بازار ثانویه پول تنها گردش و نقدشوندگی سرمایه مهم نیست بلکه  ایجاد هماهنگی میان بازارهای مالی اولیه و پولی ثانویه نیز مهم ارزیابی می‌شود.

جهت دریافت آخرین اخبار از طریق تلگرام به کانال اختصاصی عصربازار ( https://telegram.me/asrebazar ) بپیوندید. برای دریافت آخرین نسخه از نرم افزار تلگرام اینجا را کلیک کنید.