به گزارش پایگاه خبری «عصر بازار» به نقل از شرق، براساس این توافق، کشورهای عضو این سازمان، تولید نفت در نیمه نخست سال 2017 را 1.2 میلیون بشکه در روز کاهش خواهند داد. اعضای اوپک در حالی برای کاهش تولید روزانه به توافق دست یافتند که به ایران اجازه دادند میانگین تولید روزانه‌اش را تا سه‌میلیون‌و 747 بشکه افزایش دهد. درواقع، ایران می‌تواند تولید خود را در سطح تولید دوران پیش از تحریم ثابت نگه دارد. عربستان سعودی نیز پذیرفت تولید روزانه خود را از 10 میلیون‌و 54٩ هزار بشکه به 10 میلیون‌و 60 هزار بشکه در روز کاهش دهد. تولید نفت کشورهای عضو اوپک درحال‌حاضر، 33میلیون‌و 600 هزار بشکه در روز است و وزیران انرژی و نفت کشورهای عضو توافق کرده‌اند این میزان را به 32‌میلیون‌و 500 هزار بشکه کاهش دهند.

محمد بن صالح الساده، رئیس دوره‌ای اوپک، پس از این نشست در کنفراس خبری اعلام کرد برخی تولیدکنندگان عمده غیرعضو اوپک نیز برای کاهش تولید اعلام آمادگی کرده‌اند. دوره این توافق شش‌ماهه اعلام شده است. به گفته صالح‌الساده، عربستان سعودی نیز پذیرفته است 4٨6 هزار بشکه در روز از سطح تولید نفت خام خود بکاهد. عربستان سعودی پیش از این اعلام کرده بود فقط در صورتی که ایران تولید روزانه را کاهش دهد، این توافق را خواهد پذیرفت. جدال ایران و عربستان در نشست‌های پیشین اوپک مانع از دستیابی این سازمان به یک توافق شده بود. اما نمایندگان تهران و ریاض در نشست الجزایر که سپتامبر امسال برگزار شد، به صورت تلویحی موافقت خود را برای یک توافق اعلام کردند.

خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان، پیش از مذاکرات گفته بود: «این موضوع برای ما کاهش و ضربه‌ای بزرگ به تولید فعلی نسبت به پیش‌بینی‌مان برای سال 2017 خواهد بود. بنابراین چنین کاری را انجام نمی‌دهیم مگر اینکه مطمئن شویم اجماع و توافق با رعایت همه اصول حاصل می‌شود». وی گفته بود اگر اوپک نتواند به توافق برسد، بازار کم‌کم این موضوع را جبران خواهد کرد چون تغییرات بنیادی در جهت درست آغاز شده است. درگیری میان عربستان سعودی و ایران بر اکثر جلسات قبلی اوپک غلبه داشت. در 29 نوامبر ایران به اوپک نامه‌ای نوشت و اعلام کرد از عربستان سعودی می‌خواهد تولید نفت را تا یک میلیون بشکه در روز کاهش دهد. این مقدار خیلی بیشتر از مقدار پیشنهادی عربستان بود.

بیژن نامدارزنگنه، وزیر نفت، در بدو ورود به وین از آمادگی ایران برای حفظ تولید نفت خود در سطحی که آخرین اجلاس فوق‌العاده اوپک در اواخر ماه سپتامبر در الجزیره تعیین کرده بود، سخن گفت. زنگنه درباره همکاری ایران برای اجرای برنامه کاهش تولید اوپک، گفت: «ما سطح تولیدی را که در الجزایر درباره آن تصمیم گرفتیم، تغییر نمی‎دهیم». اما لحن گفت‌وگوها در روز نشست اخیر عوض شد. زنگنه گفته بود به این مذاکرات خوش‌بین است و از ایران برای کاهش تولید تقاضایی نشده است. توافق اولیه در زمینه کاهش تولید نفت در الجزایر انجام شده بود. اوپک در ماه سپتامبر توافق کرد برای تقویت قیمت‌های فروش نفت، که از میانه سال 2014 به این‌سو تقریبا نصف شده است، مجموع تولید خود را از 33میلیون‌و 640 هزار بشکه، به 32ونیم تا 33 میلیون بشکه در روز کاهش دهد.

خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان، که از ابتدای ژانویه 2017 ریاست دوره‌ای اوپک را عهده‌دار خواهد بود، توافق اوپک برای کاهش تولید را «روز خوبی برای صنعت» دانست که «به رشد اقتصادی جهان در سال آینده کمک خواهد کرد». الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه، گفت این کشور تولید روزانه خود را به صورت تدریجی تا 300 هزار بشکه در روز کاهش خواهد داد. همچنین کویت و امارات متحده نیز اعلام کرده‌اند تولید روزانه خود را به صورت تدریجی کاهش خواهند داد. به دنبال این توافق، قیمت نفت در بازار جهانی تا 10 درصد افزایش یافت. کارشناسان بازار انرژی پیش‌بینی کردند قیمت نفت به حدود 55 دلار در بشکه برسد. وزیر نفت ونزوئلا پس از پایان این نشست گفت در صورت عملیاتی‌شدن برنامه کاهش سهمیه، قیمت نفت به 60 دلار خواهد رسید. مکزیک نیز از توافق وین استقبال و آن را به نفع اقتصاد این کشور و سایر کشورهای نفتی ارزیابی کرده است.کشورهای عضو اوپک تقریبا یک‌سوم مصرف نفت جهان را تولید می‌کنند. به جز ایران که قرار شد تولید نفتش را از میزان پیش از تحریم‌ها بیشتر نکند، کشورهای لیبی و نیجریه هم از کاهش تولید مستثنا شدند.

رویکرد رسانه‌ها

خبرگزاری رویترز در گزارشی اختصاصی نوشت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در حل اختلافات ایران و عربستان سعودی برای رسیدن به اولین توافق اوپک با روسیه در ١٥ سال اخیر نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کرد. رویترز نوشت ایران مجاز شد تولید روزانه خود را به سه‌میلیون‌و 797 هزار بشکه برساند که به اندازه تولیدش قبل از تحریم‌های بین‌المللی است. رویترز نوشت عربستان سعودی با پذیرش «ضربه‌ای بزرگ»، با کاهش تولید نیم ‌میلیون بشکه‌ای خود موافقت کرده و به خواست ایران نیز برای رسیدن به سطح تولید پیش از تحریم‌ها نیز تن داده است. به نوشته رویترز، توافق اخیر اوپک برای کاهش تولید از سال 2008 تاکنون سابقه نداشته است. اینکه عربستان سعودی این کاهش را پذیرفت رویدادی بزرگ بود، زیرا از خواسته خود در زمینه لزوم کاهش تولید مهم‌ترین رقیبش، ایران، عقب‌نشینی کرد.

خبرگزاری بلومبرگ، توافق اوپک و همچنین درخواست از کشورهای غیرعضو اوپک برای کاهش 600 هزاربشکه‌ای مجموع تولیدات خود، بهای نفت خام برنت را با ٧,٨ درصد افزایش، به 50دلارو سه سنت در هر بشکه در بازار لندن رساند.

به نوشته بلومبرگ، پس از هفته‌ها گفت‌وگوی جدی و سخت، دسته‌بندی‌ها میان تولیدکنندگان بزرگ اوپک به افزایش قدرت ایران میان اعضای برتر این سازمان منجر شد. به این کشور اجازه داده شد تولید خود را تا سطح ٣,٨ میلیون بشکه در روز افزایش دهد. این برای کشوری که به دنبال بهبود جایگاهش پس از برداشته‌شدن تحریم‌هاست، یک پیروزی به شمار می‌رود زیرا پیش از این عربستان سعودی به چنین گزینه‌هایی رضایت نمی‌داد. همچنین بلومبرگ نوشت: تأثیر کاهش تولید بر بازار جهانی انرژی آنی بود اما پایداری افزایش قیمت جهانی نفت بستگی به میزان تعهد اعضای اوپک به توافق به‌دست‌آمده دارد و این چیزی است که قبلا آنها خود را به آن مقید ندانسته‌اند.

روزنامه فایننشال‌تایمز نوشت: سهمیه همه کشورها کاهش یافت اما سهمیه ایران 90 هزار بشکه در روز افزایش پیدا کرد. این روزنامه افزود این افزایش تولید برای ایران، به علت اختلاف میان تخمین اوپک از تولید ایران و مدعای تهران در این زمینه است.

روزنامه گاردین نیز با انتشار سندی میزان سهمیه توافق‌شده کشورها از کل کاهش نفت اوپک را اعلام کرد. سهمیه عربستان با کاهش 486 هزاربشکه‌ای در روز به رقم 10 میلیون‌و 58 هزار بشکه کاهش خواهد یافت؛ در حالی که سهمیه تولید امارات با کاهش 139 هزاربشکه‌ای در روز به رقم دومیلیون‌و 874 هزار بشکه می‌رسد. عراق با کاهش 210 هزاربشکه‌ای تولید در روز، سهمیه خود را به رقم چهارمیلیون‌و 351 هزار بشکه کاهش خواهد داد و سهمیه ونزوئلا با کاهش 95 هزار بشکه در روز به رقم یک‌میلیون‌و 972 هزار بشکه کاهش خواهد یافت. فقط به ایران اجازه داده شده تولید روزانه نفت خود را 90 هزار بشکه در روز افزایش دهد.

رسانه‌های عربی نیز در تحلیل‌های خود از پیروزی ایران در نشست اوپک سخن گفتند. روزنامه الرأی کویت با اشاره به نتایج نشست اخیر اوپک در وین، تأکید کرد: جمهوری اسلامی ایران در این نشست مزه پیروزی را چشید. حاصل نتیجه رایزنی‌های اعضای اوپک به گونه‌ای شد که کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس باید تولید نفت خود را کاهش دهند اما طرف ایرانی حجم تولید خود را افزایش خواهد داد. شبکه خبری الجزیره قطر نیز با اشاره به اینکه ایران تنها کشوری است که تولید نفتش را افزایش خواهد داد درباره تصمیم اخیر اوپک، نوشت: بااین‌حال، به ایران اجازه داده شده سقف تولیدات نفتی خود را روزانه تا سه‌میلیون‌و 800 هزار بشکه در روز افزایش دهد.

ارزیابی

از نیمه دوم سال 2014، تاکنون دوران دشواری برای اوپک بوده است. در این مدت، با شکست راهبرد پیشین اوپک برای بالا نگاه‌داشتن قیمت‌های نفت در بازارهای جهانی، عرضه نفت افزایش درخور‌توجهی یافت و رشد تقاضا به دلایل متفاوت چندان بالا نبود. بدین‌ترتیب کارتل اوپک پس از چهار دهه فعالیت در یک دوراهی تاریخی قرار گرفته بود: حفظ سهم بازار یا حفظ قیمت نفت. به خاطر بیاوریم در سال 2008، اوپک در تصمیمی غیرمنتظره با کاهش ٤,٢ میلیون‌بشکه‌ای خود، توانست قیمت نفت را برای یک دوره درازمدت در قیمت‌های بالای صد دلار حفظ کند. کارشناسان معتقدند در دوره‌ای که رشد تقاضای نفت اندک و درعین‌حال، شیب افزایش عرضه آن، صعودی است، هرگونه اقدام اوپک در جهت بالانگاه‌داشتن قیمت نفت می‌تواند ریسک کاهش سهم بازار را برای آنان پدید آورد و چراغ‌سبز خریداران را به بازیگران جدید بازار تسریع کند. سال‌ها پیش، یکی از مقامات عربستان سعودی، اوپک را به چای کیسه‌ای تشبیه کرده بود، چراکه فقط در آب داغ، چای کیسه‌ای بهترین نتیجه را داراست و اینک به نظر می‌رسد با پشت‌سرگذاشتن دوره کاهش قیمت‌ها، اوپک تصمیم بزرگی را برای بقا در بازارهای انرژی، اتخاذ کرده است.

تحلیلگران بازار به نکات دیگری نیز اشاره می‌کنند که نباید آنها را نادیده گرفت. برای مثال، کاهش قیمت نفت به منزله خروج تدریجی تولیدکنندگان نفت‌های فشرده و ماسه‌ای آمریکای شمالی از بازار و کاهش پنج میلیون‌بشکه‌ای تولید آنها خواهد بود؛ اتفاقی که بیش از هر چیز منجر به افزایش مجدد تقاضا برای نفت اوپک که هزینه تمام‌شده آن اندک است، خواهد شد. همچنین در قیمت‌های پایین، تقاضای نفت افزایش می‌یابد.

رهبران اوپک باید میان دو راهبرد فروش هر بشکه نفت به بالاترین قیمت ممکن یا حفظ سهم بازار در درازمدت، دومی را برگزینند. تردیدی وجود ندارد با بازگشت قیمت نفت به سطحی بالاتر از صد دلار، خیلی زود انقلابی جدید در منابع غیرمتعارف و به‌ویژه در چین، روسیه و لهستان روی خواهد داد. به‌این‌ترتیب، اگر رهبران اوپک خواهان حضور درازمدت در بازار جهانی انرژی هستند، باید به قیمت‌های عادلانه و راهبردی برد- برد تن دهند. همه ما می‌دانیم رهبران اوپک تاکنون کمتر تمایلی به پذیرش قواعد بازی داشته و در اکثر موارد، شرایط خود را به بازار دیکته کرده‌اند. اما هم‌اکنون بازار، قواعد خود را به آنان دیکته کرد.

به نظر می‌رسد تفاوت قیمت‌های قبلی و کنونی نفت به اقتصاد کشورهای مصرف‌کننده سرازیر خواهد شد و این پول هنگفت می‌تواند با تحریک اقتصاد داخلی این کشورها، میلیون‌ها شغل جدید ایجاد کند. کشورهای خاورمیانه از کمترین قیمت تمام‌شده تولید نفت در دنیا برخوردارند و با قیمت‌های حدود 60 دلار کنونی نیز تولید برای آنها اقتصادی است، اما اقتصادهای وابسته به فروش نفت آنها با کسری بودجه زیادی روبه‌رو خواهد شد. اکثر این کشورها نتوانسته‌اند در کاهش وابستگی تمام‌عیار خود به صادرات نفت موفقیتی به دست آورند. رفاه کنونی ساکنان این کشورها و تداوم دولت‌های آنان نیز فقط با قیمت‌های بالای نفت، تداوم خواهد یافت.

پس از برجام بیژن نامدارزنگنه دومین وزیر ایرانی بود که فضای بین‌المللی را وادار به عقب‌نشینی و پذیرفتن شرایط کشورمان کرد. درست هم‌زمان با مذاکرات ژنو و نهایی‌شدن توافق برجام، عربستان از دو جهت نگران بود؛ توافق ایران با کشورهای غربی بر سر موضوع هسته‌ای که می‌توانست گرانیگاه تجاری و سیاسی منطقه را جابه‌جا کند. از سویی و بازگشت ایران به بازار جهانی نفت که به معنای کاهش سهم دیگر تولیدکنندگان بزرگ به‌ویژه عربستان بود، از سوی دیگر نگرانی‌های عربستان چندان هم بیراه نبود، چراکه ایران در کمتر از یک سال از توافق ژنو نه‌فقط توانست جایگاه سومی خود را میان تولیدکندگان اوپک بازپس گیرد، بلکه در تولید نفت و گاز نیز شاهد رشد بود. زنگنه با تعیین استراتژی هوشمندانه‌ای این تلاش‌ها را نه‌فقط خنثی، بلکه به سمت‌وسویی برد که عربستان خود دست‌به‌دامن کشورهای عضو اوپک شد تا از افزایش کسر بودجه خود جلوگیری کند. مروری بر آنچه زنگنه در این مدت برای وادارکردن عربستان به پذیرش حق ایران در بازار نفت انجام داد، نشان می‌دهد تمرکز استراتژی وی بر خریدن زمان بود. زنگنه به‌خوبی می‌دانست نباید هیچ عجله‌ای برای توافق داشته باشد. هر روز که می‌گذشت توان تولید ایران بیشتر و زیان عربستان و دیگر هم‌پیمانانش هم بیشتر می‌شد. زنگنه پیش از اجرای برجام نیز به‌صراحت اعلام کرده بود سیاست افزایش تولید و صادرات نفت را دنبال خواهد کرد.

بیژن نامدارزنگنه را باید تنها وزیر دولت حسن روحانی دانست که هم پیش و هم پس از برجام، از فرصت‌ها و تهدیدها نهایت بهره را برد و درنهایت هفته گذشته نتیجه دیپلماسی نفتی‌اش را رونمایی کرد و به منتقدانش که روزی او را وزیر مفت‌فروش نامیده بودند، پاسخی سخت داد. ولی هم‌اینک موقع تحسین اوست.

البته یکی از مسائلی که در نتیجه اجرای برجام رخ می‌دهد، این است که ایران می‌تواند مانند گذشته در اوپک از وزنه بیشتری برخوردار شود، ولی عربستان و جبهه طرفدار وی در اوپک مانع این امر بودند. اما مهم‌ترین عامل مؤثر بر بازار را باید بازگشت ایران به باشگاه صادرکنندگان نفت اوپک دانست. ایرانی‌ها با دارابودن بیش از ٤۰ میلیون بشکه نفت ذخیره‌شده روی نفتکش‌های ملکی و اجاره‌ای، یک عامل بالقوه تأثیرگذار بر بازار به شمار می‌روند. در اوپک قدرت در دستان کشوری است که دارای بشکه بیشتری باشد یعنی تولید بیشتری داشته باشد و به‌تبع آن، کشورهای صادرکننده نفت به همان درجه ذخیره ارزی‌شان قدرت مانور پیدا می‌کنند. درنتیجه ایران خود را از این قدرت بالقوه محروم نکرد و به طرح فریز نفتی نپیوست، چون پیوستن به این طرح مغایر برنامه‌ها و سیاست‌های اعلامی وزارت نفت مبنی بر افزایش تولید و صادرات و به‌نوعی خودتحریمی تلقی می‌شد. با این تفاسیر، ایران از حاضر غیب به حاضر مشهود و تأثیرگذار در بازار جهانی نفت تبدیل شد. با این تغییر در راهبرد اوپک، وداع با عصر نفت ارزان شروع شده است.