عصر بازار- صنایع غذایی از جمله زیر بخشهای صنعت کشور است که ظرفیتهای بسیاری برای تامین امنیت غذایی کشور و کسب درآمدهای ارزی از طریق صدور این محصولات دارد. از سوی دیگر سابقه دیرینه کشورمان در صنعت غذا و بازار مناسب داخلی فرصتهای مناسبی را پیشروی تولیدکنندگان این بخش قرار داده است. با این وجود طی یک دهه گذشته صنعت غذا نتوانسته است از همه ظرفیتهای خالی خود بهره گرفته و در رقابت با محصولات غذایی خارجی حضور پررنگی در بازارهای هدف صادراتی داشته باشد.
به گزارش پایگاه خبری «عصربازار»، علاوه بر تنگناهای ناشی از اعمال تحریمهای اقتصادی علیه کشورمان، برخی خود تحریمهای داخلی نیز این صنعت را با چالشهایی مواجه کرده است که غلبه بر آن نیازمند اتخاذ سازوکارهای مناسب توسط تولیدکنندگان و دستگاههای دولتی است. فرسودگی ماشین آلات، کمبود نقدینگی، عدم تعامل مناسب نظام بانکی با این تولیدکنندگان از جمله مواردی است که موجب شده تا این صنعت به جایگاه واقعی خود در سالهای گذشته دست پیدا نکند. گرچه انتظار میرود در فضای پسابرجام فرصتهای بهتری پیشروی صنایع غذایی کشور قرار گیرد. برای واکاوی فرصتها و چالشهای صنعت غذا با مهدی کریمی تفرشی، عضو هیئت مدیره انجمن صنایع غذایی و رئیس هیئت مدیره تعاونی تولیدکنندگان مواد غذایی هم صنف و رئیس هیئت مدیره صنایع غذایی گلها به گفتوگو نشستیم؛ تولیدکنندهای که افتخاراتی مانند مرد سال صنعت غذا در سال 95 و نشان شوالیه مدیریت اروپا در صنعت غذای ایران را داشته و طی سالهای گذشته موفق به دریافت جوایز متعددی در زمینه رعایت استانداردها و صادرات صنایع غذایی شده است. گفتوگوی اختصاصی «عصربازار» با این تولیدکننده برتر را میخوانید.
- عمده چالشهای صنایع غدایی برای تامین مواد اولیه و تولید و عرضه کالاها در دوران تحریم چه بوده است؟
واقعیت آن است که صنعت غذا چالشها و مشکلات زیادی را در پیشرو داشته است و با گذشت حدود 38 سال از انقلاب اسلامی همشیه با تحریمهای داخلی و خارجی دست و پنجه نرم کرده است که در برخی از برهههای زمانی تشدید شده و در سایر مواقع همان تحریمها و تنگناهای عادی را داشته است. در این شرایط تامین مواد اولیه با کیفیت مناسب از کشورهای مختلف بسیار سخت بوده و در برخی موارد به دلیل تنگناهای موجود در روابط تجاری با تشدید تحریمهای خارجی ناچار به دور زدن این تحریمها بودهایم. متاسفانه بازرگانان خارجی که با تجار ایرانی داد و ستد داشتند از فضای ناشی از تحریمها سوء استفادههای زیادی کردند و حتی در برخی موارد بارگیری و ارسال مواد اولیه درخواستی مطابق با نمونههای دریافتی نبود چرا که بازرگانان خارجی اطلاع داشتند که به دلیل تنگناهای ناشی از تحریم قادر به تامین مواد اولیه از سایر منابع نیستیم و به همین دلیل چنین سوء استفادههایی را کردند. به همین دلیل مجبور به تاسیس دفاتری با همکاری برخی تولیدکنندگان دیگر برای کنترل کیفیت مواد اولیه خریداری شده و مطابقت آن با نمونههای دریافتی از فروشندگان خارجی شدیم. همچنین حتی در برخی موارد باوجود ارسال ارز مورد نیاز برای خرید مواد اولیه به شرکتهای خارجی این شرکتها از ارسال بار خودداری کرده یا بین 8 ماه تا یکسال ارسال محمولههای خریداری شده آن هم پس از تحمیل هزینههای مازاد به دلیل رفت و آمدهای بسیار زیاد برای پیگیری موضوع، به ایران ارسال میشد. باوجود این شرایط اجازه ندادیم تا هیچ کالایی در صنف صنایع غذایی در بازار کمیاب و نایاب شود و به همین دلیل بود که در دولت گذشته به اینجانب عنوان جهادگر اقتصادی را دادند.
- در بعد داخلی با چه مشکلات و تنگناهایی مواجه هستید؟
متاسفانه در بعد داخلی نیز ما شاهد اعمال خود تحریمهایی علیه صنایع غذایی هستیم و برخی دستگاههای اجرایی، سازمان و ارگانها با تعلل در پیگیری ترخیص مواد اولیه خریداری شده از گمرکات کشور زمینه وارد شدن زیان هنگفت روزانهای را به تولیدکنندگان این صنعت فراهم کردهاند. بوروکراسی اداری این دستگاهها موجب تحمیل هزینههای سربار به تولیدکنندگان صنعت غذا شده است. از سوی دیگر دریافت تسهیلات بانکی برای صنایع غذایی بسیار سخت بوده و مقرون به صرفه نیست به نحوی که اکنون نرخ سود تسهیلات و وامی که بانکها به تولیدکنندگان میدهند فاصله آنچنانی با وام خرید مسکن ندارد. با این میزان نرخ سود آیا میتوان کالایی تولید کرد که برای تولیدکننده مقرون به صرفه بوده و از سوی دیگر از هزینه تمام شده پایین و قیمت رقابتی در بازار داخلی و بازارهای هدف صادراتی برخوردار باشد. اکنون کمبود نقدینگی و فرسودگی ماشین آلات مشکل اصلی صنعت غذا است به نحوی که ماشین آلات و تجهیزاتبسته بندی برخی تولیدکنندگان صنایع غذایی مربوط به دهههای گذشته است و با این شرایط چگونه انتظار داریم تا با این ماشین آلات قدیمی بتوانیم محصولات با کیفیت و بسته بندی مناسب تولید کرده و در بازارهای هدف صادراتی با تولیدکنندگان سایر کشورها که از کمکهای دولتی و تجهیزات روز در تولید محصولات غذایی بهرهمند هستند، رقابت کنیم. نمیتوان انتظار معجزه در رقابت صنایع تولید داخل با رقبا در بازارهای خارجی را داشت. از سوی دیگر اکنون موازی کاری دستگاههایی مانند وزارت بهداشت، سازمان ملی استاندارد و... در تدوین و تصویب قوانین و دستورالعملهای تولید و عرضه محصولات غذایی موجب سردرگمی تولیدکنندگان صنایع غذایی شده است. گرچه در نهایت همه این قوانین یک هدف که همان تولید کالای با کیفیت و دارای استاندارد مناسب است را دنبال میکنند اما این گونه موازیکاری منجر به تحمیل هزینههای مازاد به تولیدکنندگان صنایع غذایی شده است. اگر هر دستگاهی بخواهد هر چندبار در هفته، ماه یا سال از محصولات تولیدی صنایع غذایی نمونه برداری کند باید هزینههای انجام این کار توسط تولیدکننده پرداخت شود. از سوی دیگر قبلا بررسی این نمونهها برای بررسی کنترلهای کیفی در آزمایشگاههای مرجع صورت میگرفت اما اکنون آزمایشگاههای همکار در انجام این کار دخیل شدهاند و هزینههای انجام این آزمایشها را با تعرفه آزاد از تولیدکننده دریافت میکنند. در صورتی که تولیدکنندهای نخواهد این هزینهها را پرداخت کند نیز قادر به دریافت پروانه ساخت نبوده یا پروانه ساخت این گونه واحدهای تولیدی تمدید نمیشود.
- از اردیبهشت ماه امسال بانک مرکزی تسهیلات 16 هزار میلیارد تومانی را برای کمک به واحدهای کوچک و متوسط فعال که دچار مشکل تامین نقدیندگی هستند، ابلاغ کرد. اکنون با گذشت 7 ماه از ابلاغ و آغاز پرداخت تسهیلات مذکور، سهم صنعت غذا از این تسهیلات تا چه حد بوده است؟
اگر چنین تسهیلاتی نیز پرداخت شده باشد، شاید به واحدهای بزرگ صنایع غذایی تعلق گرفته باشد. اما گذری بر شهرکهای صنعتی، خوارزمی، شمس آباد، علی آباد و... نشان میدهد که اغلب واحدهای صنعتی کوچک مستقر در این شهرکها تعطیل شده یا با حداقل ظرفیت فعالیت میکنند. این در حالی است که واحدهای مذکور در زمره پروژههای بنگاههای زودبازده قرار داشته و در نظر بود تا هر چه سریعتر به سودآوری برسند. میتوان گفت که حداقل 20 تا 25 درصد واحدهای کوچک مستقر در شهرکهای صنعتی به دلیل زیاندهی و بدهی بانکی به بانکها واگذار شده و اکنون بانکها بزرگترین مالکان واحدهای صنعتی کوچک شدهاند، چرا که تولیدکنندگان به دلیل هزینه تمام شده بالا و رقابتی نبودن تولیداتشان قادر به بازپرداخت تسهیلات دریافتی از بانکها در موعد مقرر نبوده و بانکها نیز این واحدها را به دلیل بدهی آنها تصاحب کردند. این موضوع نشان میدهد که تسهیلات مذکور هدفمند نبوده است. با این وجود میتوانم بگویم که در صنف صنعت غذا، تولیدکنندهای از تسهیلات مذکور استفاده نکرده است. از سوی دیگر برخی واحدهای مستقر در شهرکهای صنعتی که حتی بدهی معوق بانکی نداشتهاند نیز به دلیل مقرون به صرفه نبودن ادامه تولید تعطیل شدهاند.
- آیا دولت منابعی برای بازسازی و نوسازی ماشین آلات و تجهیزات صنایع غذایی تخصیص داده است؟
واقعیت آن است که ماشین آلات بیشتر صنایع غذایی فرسوده شده و نگهداری و ادامه تولید با این دستگاهها هزینه تولید را بالا برده و نمیتوان با بسته بندی و رویکرد جدیدی وارد بازارهای جهانی شد. امیدواریم که بانکها در این زمینه مساعدت و دولت تعامل بیشتری داشته باشد. نرخ سود وامهای بانکی کاهش یابد. تا زمانی که تحریمها وجود داشت امکان پیگیری تسهیلات نوسازی صنایع غذایی وجود نداشت اما بعد از برجام، انجمن در این زمینه اقداماتی را در دستور کار قرار داده که امیدواریم ثمربخش باشد.
- در فضای پسابرجام نیز هنوز برای انجام نقل و انتقال مالی با شرکتهای خارجی دچار مشکل هستید، آیا با شرکای خارجی قراردادهایی داشتهاید؟
بعد از برجام بسیاری از مشکلات رفع شده است. قبلا نمیتوانستیم مواد اولیه مورد نیاز را از کشورهای اصلی تامین کنیم و ناچار بودیم تا مواد مورد نیاز را از طریق کشور ثالث و با نام برند دیگری وارد کشورکنیم که این امر موجب میشد تا قیمت تمام شده تامین این مواد افزایش یابد اما اکنون بعد از برجام حدود 70 تا 80 درصد مواد اولیه مورد نیاز را به راحتی از کشورهای اصلی تامین میکنیم. گرچه برخی کشورهای اروپای غربی و آمریکا به دلیل ترس از مسایل سیاسی هنوز اطمینان خاطر برای ادامه همکاری با شرکای ایرانی ندارند. امیدواریم که مشکلات تبادلات بانکی و سوئیفت و گشایش ال سی با این کشورها نیز مرتفع شود و صنایع غذایی نیز بتوانند محصولاتی با کیفیت بسیار خوب را به مردم عرضه کنند چرا که ایرانی لایق بهترینهاست. نباید فراموش کنیم که ایرانیان در گذشته از بنیانگذاران صنعت غذا بودهاند. بعد از مذاکرات روند صادرات صنایع غذایی بهتر شده و بازار کشورهای اروپایی و cis مانند روسیه، گرجستان، آذربایجان و... به روی محصولات غذایی ایرانی باز شده و راحتتر میتوانیم با این کشورها مبادلات تجاری داشته باشیم. تجار ایرانی نیز باید بتوانند از این فرصت استفاده کنند و کالاهای ایرانی را به عنوان سفیر صلح به سایر کشورها صادر کنند. میتوانیم با صادرات کالاهای با کیفیت تبلیغات سوء علیه کشورمان را از بین ببریم. اگر نقدینگی لازم وجود داشته باشد، میتوانیم ماشین آلات مورد نیاز صنایع غذایی را از کشورهای اروپایی تامین کنیم.
- وضعیت صنایع غذایی از نظر میزان تولید داخل، واردات و صادرات چگونه بوده است؟
با گذشت یک سال از اجرای برجام میتوان گفت که صادرات محصولات غذایی حدود 35 درصد نسبت به یک سال قبل از برجام رشد داشته است. به کشورهای استرالیا، کانادا و کشورهای cis کالا صادر کردهایم. همچنین بر اساس آمارهای رسمی گمرک ایران مقایسه آمارهای تجارت خارجی صنایع غذایی کشور طی سالهای 93 و 94 نیز نشان میدهد که ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از 6.5 میلیارد دلار در سال 93 به 5.6 میلیارد دلار در سال 94 رسیده و صادرات محصولات غذایی 13 درصد، صادرات شیرینی و شکلات 18 درصد و صادرات ماکارونی 22 درصد کاهش یافته است. در واقع صادرات صنعت غذا طی سال گذشته نسبت به سال 93 از لحاظ ارزش 14 درصد و از حیث وزنی 13 درصد کاهش نشان میدهد. از نظر واردات نیز ارزش واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از 12 میلیارد دلار در سال 93 به حدود 9 میلیارد دلار در سال 94 کاهش یافته است. واردات محصولات کشاورزی و مواد غذایی سال درگذشته نسبت به سال 93 از حیث ارزش 27 درصد و از لحاظ وزنی 20 درصد افت داشته است. به طور مشخص ارزش واردات صنایع غذایی نیز از 5 میلیارد و 825 میلیون دلار در سال 93 به 3 میلیارد و 876 میلیون دلار در سال 94 رسیده وقیمت پایه هر کیلوگرم محصولات صنایع غذایی وارداتی نیز از 93 سنت در سال 93 به 88 سنت در سال 94 کاهش داشته است.
- پس از تنشهای سیاسی روسیه و غرب و اعمال تحریمها علیه این کشور به نظر شما صنایع غذایی کشور تا چه حد برای حضور در بازار این کشور موفق بودهاند؟
صنایع غذایی ظرفیتهای خالی بسیاری داشته و به دلیل کیفیت مناسب قادر به رقابت در بازارهای جهانی هستند. باوجود این توانمندیها سال 94 با تحریم روسیه توسط کشورهای غربی، بالا گرفتن تنش در روابط سیاسی این کشور و ممنوعیت ورود محصولات غذایی ترکیه به بازار این کشور، فرصت مغتنمی برای حضور تولیدکنندگان ایرانی در این کشور فراهم شد. گرچه از ابتدای سال 95 ورود صنعت غذای ایران به بازار بکر روسیه و کشورهای آسیای میانه روبه گسترش است اما متاسفانه طی سال 94 فرصت حضور در بازار روسیه را از دست دادیم و عملا در سال 95 توانستیم به بازار این کشور راه پیدا کنیم. علت فرصت سوزی صنعت غذا در بازار روسیه طی سال 94 آن بود که تولیدکنندگان ایرانی زمان زیادی را برای ورود به بازار از دست دادند و برای ورود به این بازار ترس و واهمه داشتند. چرا که حضور در این بازار نیازمند بسته بندی مناسب و رعایت دقیق موازین کیفی بود و برخی تولیدکنندگان قادر به تامین سرمایه مناسب برای انجام این کار نبودند. روسیه بازار بزرگی است که در صورت ورود کالای با کیفیت مشکلی برای فروش این کالاها در بازار وجود نخواهد داشت. حتی برخی تولیدکنندگان در ابتدا صادرات محصولات غذایی به بازار روسیه به صورت فله را در دستور کار قرار دادند و در ادامه به سمت عرضه محصولات بسته بندی شده حرکت کردند. از سوی دیگر گرچه انعقاد قرارداد برای صادرات صنایع غذایی به روسیه چندان مشکل نیست اما در این کشور کیفیت کالاهای صادراتی زنجیره اصلی ورود صنایع غذایی ایرانی به بازار است و در صورتی که تولیدکنندگان، کالاهای صادراتی را مطابق با استانداردهای کیفی این کشور عرضه نکنند با زیانهای هنگفتی مواجه خواهند شد. باید ظرفیتهای کافی برای حضور در بازار روسیه داشته باشیم و با حمایت دستگاههای اجرایی ماندگاری صنعت غدای ایران در بازار روسیه بیشتر شود.
- تاثیر پرداخت جوایز صادراتی در صنایع غذایی چگونه بوده است، آیا این جوایز به صنعت غذا پرداخت شده است؟
پرداخت مشوقهای صادراتی موضوعی است که از گذشته برای توسعه صادرات غیرنفتی مد نظر دولت قرار گرفته است. با این وجود متاسفانه پرداخت این مشوقها زمانبر شده است. درصورتی که مشوقها در موعد مقرر پرداخت شود، میتواند به توسعه صنعت غدا و افزایش صادرات این محصولات کمک کند و صنایع غذایی نیز از این جوایز صادراتی بی نصیب نماندهاند. همچنین قرار است که نحوه پرداخت جوایز نقدی تغییر کند.
- با توجه به شرایط کنونی آیا میتوانیم شاهد رشد و شکوفایی صنعت غذا تا پایان امسال باشیم؟
صنعت غذا یکی از خصوصیترین و غیر وابستهترین صنایع کشور محسوب میشود و واقعا دولت در این صنعت حضور کم رنگی داشته و اغلب واحدهای تولیدی متعلق به بخش غیردولتی است. بسیاری از مجتمعهای غذایی دولتی به بخش خصوصی واگذار شده و انتظار میرود معدود واحدهای دولتی نیز به زودی به بخش غیردولتی واگذار شود. این موضوع باعث شده تا با حضور تولیدکنندگان صنایع غذایی در نمایشگاههای بینالمللی مانند نمایشگاه اگرو فود که بزرگترین نمایشگاه صنعت غذایی کشور است، برندهای متفاوت تولیدکننده صنایع غذایی حضور داشته و در نمایشگاههای صنعت غذای کشورهای امارات، فرانسه، ترکیه و... به خوبی غرفه گرفته و محصولات خود را در کنار محصولات غذایی با کیفیت اروپایی و آمریکایی عرضه کنند. علت این موضوع آن است که دولت متوجه شده باید در صنعت غذا خود را کوچک کرده و تنها نقش حاکمیتی و نظارتی و نه حضور اقتصادی داشته باشد.
- با این وجود، مشکلات برندینگ و صادرات کالاهای بی کیفیت به بازار کشورهای همجوار مانند عراق و افغانستان موجب واکنشهایی در این کشورها شده است، انجمن چه نظارتی در این زمینه دارد؟
به تازگی انجمن به دنبال تشکیل صندوق صادرات است و جلسات متعددی با حضور معاون وزیر صنعت در مرکز توسعه صادرات برگزار شده است. پس از بازکردن حساب مقرر شد تا اعضای انجمن مبالغی را برای تشکیل این صندوق واریز کنند. همچنین دولت قول داده که برای توسعه صادرات صنایع غذایی امکان استفاده تولیدکنندگان از دفاتر دولت در سایر کشورها را فراهم کند. این موارد میتواند به توسعه صادرات صنایع غذایی کمک کند. این صندوق چشم انداز خوبی را برای صادرات ترسیم کرده و مقرر شده است تا با حضور یک نماینده از هر صنف مشکلات صادرکنندگان بررسی و در کارگروههایی با حضور دستگاههای دولتی بررسی شود.
- به نظر شما راز موفقیت صنایع غذایی گلها در بازار داخلی و بازارهای صادراتی چیست؟
صنایع غذایی گلها زمانی که همه تولیدکنندگان داخلی دغدغه تولید محصولات خود را داشتند، واحدهای «آر اند دی» و تحقیق و توسعه، و آی تی خود را با هدف ارتباط مناسب با مصرف کنندگان داخلی گسترش داده و بازاریابی برای فروش محصولات و ورود به بازارهای هدف صادراتی را با جدیت دنبال کرد. امروز یکی از کارخانههای موفق در صنعت غذا هستیم. در زمینه تحقیق و توسعه چندین بار به عنوان واحد نمونه کشوری انتخاب شده و در زمینه رعایت استانداردها نیز چندین بار مورد تقدیر دستگاههای دولتی قرار گرفتهایم. به طورخلاصه می توان گفت، راز موفقیت صنایع غذایی گلها توجه به تحقیق و توسعه و اهتمام به تولید محصولات با کیفیت و متناسب با نیاز مصرف کنندگان داخلی و بازارهای صادراتی بوده است.