گزارش پایگاه خبری «عصربازار» به نقل از ایسنا، دکتر فرهنگ فصیحی با اشاره به تشدید مسئله ناترازی انرژی در کشور، با بیان اینکه موضوع ناترازی به‌ویژه در حوزه گاز امروز به مسئله جدی، کلیدی و حتی بحرانی تبدیل شده است و ریشه آن می‌تواند در عوامل مختلفی قرار داشته باشد، گفت: «عدم توازن میان تولید و عرضه» در یک‌سو و «مدیریت ‌نشدن تقاضا» در سوی دیگر، اکنون به‌شکل حاد خود را نشان می‌دهد به گونه‌ای که شدت مصرف انرژی در کشور ما با وجود جمعیت، وسعت و سایر شاخص‌ها قابل مقایسه با بسیاری از کشورهای دنیا نیست یا شاید با هیچ کشوری قابل مقایسه نباشد.

وی با بیان اینکه حتی کشورهایی که از نظر وسعت یا جمعیت بزرگ‌تر هستند، شدت مصرف انرژی کمتری نسبت به ما دارند، یکی از دلایل این وضعیت را «رفتارهای نادرست مصرفی» دانست و ادامه داد: به دلیل در دسترس بودن همیشگی انرژی، الگوی مصرف خانگی و عمومی در کشور شکل متعادلی ندارد. بخشی از این موضوع نیازمند اصلاحات فرهنگی جدی است؛ اقداماتی طی سال‌های گذشته شروع شده، اما هنوز به‌طور کامل به نتیجه نرسیده است.

فصیحی این مشکل را تنها محدود به حوزه گاز ندانست و اظهار کرد: در بخش برق و آب نیز همین وضعیت مصرف مشاهده می‌شود.

رئیس پارک فناوری صنعت نفت «غیراصولی بودن الگوی توسعه صنعتی» را یکی از دلایل دیگر ناترازی انرژی در کشور عنوان کرد و یادآور شد: در حالی که کشور در حوزه استخراج و توزیع گاز عملکرد گسترده و قدرتمندی داشته، اما توسعه صنایع گازبر و صنایع سنگین با سرعت بیشتری پیش رفته است. شاید لازم بود بخشی از این صنایع در اولویت قرار بگیرند و توسعه سایر بخش‌ها محدود یا از مسیرهای دیگری تأمین شود.

فصیحی با اشاره به وضعیت صنعت پتروشیمی کشور گفت: تقریباً بخش عمده پتروشیمی‌های ما بر پایه گاز طراحی شده و خوراک اصلی آنها گاز است. این تصمیم در زمان خود لزوماً اشتباه نبوده، زیرا به‌عنوان دارنده بزرگ‌ترین منابع گاز جهان، توسعه صنایع گازمحور یک هدف جدی کشور بوده است.

وی افزود: با این حال، در سناریوهای مختلف می‌شد پیش‌بینی کرد که اگر این توسعه محقق نشود، باید با چه وزن و چه توازنی از منابع استفاده کنیم. اکنون با وجود اینکه نفت خام کشور به‌ویژه در شرایط تحریم با مشکل مشتری روبه‌رو است، اما چون خوراک اصلی پتروشیمی‌های ما گاز است، نمی‌توانیم از نفت برای خوراک پتروشیمی‌ها استفاده کنیم. در حالی‌که اگر بخشی از پتروشیمی‌ها بر پایه نفت طراحی شده بودند یا ترکیبی از نفت و گاز در نظر گرفته می‌شد، امروز هم صنعت پتروشیمی کمتر دچار بحران بود و هم ناترازی گاز به این شکل بروز نمی‌کرد.

رئیس پارک فناوری صنعت نفت با تأکید بر ضرورت «برنامه‌ریزی یکپارچه»،  تصریح کرد: نبود برنامه‌ریزی منسجم در دوره‌های مختلف تا حد قابل توجهی به بروز وضعیت فعلی منجر شده است.

فصیحی عامل دیگر ناترازی انرژی در کشور را «عقب‌ماندگی‌های تکنولوژیک» دانست و توضیح داد: در حوزه صنعت نفت، هم در بخش تولید و هم در بخش مصرف، با مشکلات تکنولوژیک روبرو هستیم. صنعت نفت ما به‌شدت وابسته بوده و این پرسش مطرح است که چرا تاکنون برای انتقال یا توسعه فناوری اقدام جدی نشده است.

وی با اشاره به ریشه تاریخی این مسئله اظهار کرد: بنیانگذاران صنعت نفت در ایران، یعنی انگلیسی‌ها، این صنعت را برای عملیات و بهره‌برداری طراحی کردند و  دانش اصلی و تخصص فنی نزد آنها بود و از نیروهای ایرانی بیشتر در عملیات استفاده می‌شد. پس از خروج آنها از کشور، ما با یک فاصله و عقب‌ماندگی تلاش کردیم این خلأ را جبران کنیم؛ اما در چهار دهه گذشته، توسعه فناوری در صنعت نفت به‌اندازه حوزه‌های دیگر پیش نرفته است.

رئیس پارک فناوری صنعت نفت تاکید کرد: برای رفع ناترازی انرژی، هم راهکارهای کوتاه‌مدت وجود دارد و هم راهکارهای بلندمدت؛ اما تا زمانی که مسائل ساختاری و فناورانه حل نشود، پایداری در این حوزه به‌طور کامل حاصل نخواهد شد.

وابستگی صنعت نفت به فناوری وارداتی

رئیس پارک فناوری صنعت نفت، درباره دلایل وابستگی صنعت نفت به بیان دلایل وابستگی کشور به فناوری‌های وارداتی پرداخت و یکی از دلایل اصلی این وابستگی را، سابقه تاریخی این صنعت دانست و گفت: صنعت نفت و گاز به‌عنوان یکی از وابسته‌ترین صنایع جهان به فناوری، همیشه توانسته بهترین و به‌روزترین تجهیزات را خریداری و استفاده کند؛ چون این صنعت درآمدزا بوده و منابع مالی برای جذب فناوری روز موجود بوده است. این روند که از حدود یکصد و چند سال پیش آغاز شد و تا زمان حاضر ادامه یافته به‌جز چهار، پنج دهه اخیر پس از انقلاب، عمدتاً با الگویی غربی و مطابق الگوهایی که صاحبان فناوری در دنیا تعریف کردند، اداره شده است.

وی با بیان اینکه تغییر این عادت شصت، هفتاد ساله کار بسیار دشواری است، با اشاره به اقدام‌های انجام ‌شده در این زمینه گفت: طبیعتاً در دوره‌های اخیر کارهای زیادی انجام شده؛ از جمله تشکیل نهادهایی مانند پژوهشگاه صنعت نفت، تقویت دانشگاه‌ها و ایجاد پارک‌های فناوری و نوآوری که بخشی از هدف‌شان کاهش این وابستگی بوده است.

رئیس پارک فناوری صنعت نفت ادامه داد: ما هم اکنون فرصت بسیار بزرگی را نیز داریم که تاکنون از آن استفاده نکرده‌ایم و آن تبدیل ظرفیت و ثروتی که داریم به موقعیتِ صاحبِ فناوری، فروش فناوری و خلق ثروت از مسیر فناوری در سطح بین‌المللی است.

فصیحی با اشاره به تجربه کشورهای توسعه‌یافته یادآور شد: تقریباً هر کشوری که امروز توسعه‌یافته است، توانسته از مزیت‌های صنعتی خود بهره برداری کند مانند صنعت نساجی و پوشاک در بریتانیا و یا صنایع شیمیایی و سنگین در کره جنوبی. این کشورها برای ترویج توسعه فناوری، ابزارسازی و انتقال دانش به سایر صنایع استفاده کردند، ولی ما در صنعت نفت چنین نقش پیشران‌گونه‌ای را تاکنون ایفا نکرده‌ایم.

وی هشدار داد: اگر ظرف حداکثر پنج تا 10 سال آینده نتوانیم با همه تغییرات لازم در سازوکارهای کسب‌وکار، این مسیر را طی کنیم، عملاً فرصت تبدیل‌شدن به صاحب فناوری و بهره‌برداری از آن را از دست خواهیم داد.

فصیحی تأکید کرد: ما صنعتی داریم که می‌تواند با مدل‌های مختلف توسعه فناوری، از جمله همکاری‌های فناورانه، توسعه درون‌زا و ارتباط نزدیک با دانشگاه‌ها، ایده‌ها و دانش تولیدشده در کشور را به ابزار و محصول تبدیل کند. این تبدیل نه‌تنها نیازهای صنعت نفت را رفع می‌کند، بلکه زمینه‌ساز خلق کسب‌وکارها و ثروت خواهد شد و می‌تواند الگویی برای سایر صنایع باشد.

این فعال حوزه‌های صنعتی و فناورانه خاطر نشان کرد: این تجربه در برخی حوزه‌ها مانند صنعت هسته‌ای و صنایع دفاعی در کشور رخ داده است؛ اما آن‌گونه که باید و شاید قابل بهره‌برداری و انتقال به سایر بخش‌های اقتصادی نبوده است. در عوض، صنعت نفت ظرفیت دارد که دستاوردهای فناورانه‌اش را در اختیار سایر صنایع قرار دهد و به‌تدریج نقش پیشرانه توسعه تکنولوژی در کشور را ایفا کند.

ماموریت پارک‌های دستگاهی برای بازارسازی محصولات دانش‌بنیان

رئیس پارک فناوری صنعت نفت با اشاره به نقش این نهاد و مجموعه‌های مشابه در توسعه فناوری ابراز امیدواری کرد که این نهادها بتوانند نقش مؤثری ایفا کنند و یادآور شد: ما در پارک فناوری و نوآوری صنعت نفت که حدود چهار سال است به ‌صورت رسمی فعالیت می‌کند، با هدف شکل‌گیری یک پارک دستگاهی وارد عمل شده‌ایم.

فصیحی توضیح داد: ماموریت اصلی پارک‌های دستگاهی، برخلاف پارک‌های دانشگاهی یا استانی که میزبان واحدهای فناور هستند و تلاش‌شان تقویت عرضه فناوری در زیست‌بوم نوآوری کشور است، تحریک طرف تقاضا و اتصال محصولات و خدمات فناورانه به صنایع مربوطه است. این پارک‌ها در دل صاحبان مسئله تأسیس شده‌اند؛ به همین دلیل وظیفه‌شان اتصال فناوری به صنعت است.

وی افزود: پارک فناوری صنعت نفت نیز به‌عنوان نهادی مستقر در دل وزارت نفت و صنعت نفت ایجاد شده و انتظار اصلی از آن این است که بتواند محصولات و خدمات فناورانه بومی و دانش‌بنیان را با اطمینان کافی به صنعت نفت متصل کند. جامعه نوآوری و توسعه فناوری کشور نیز همین انتظار را دارد.

عدم بلوغ محصولات چالش اصلی اتصال دانش‌بنیان‌ها به صنعت نفت

رئیس پارک فناوری صنعت نفت درباره موانع این مسیر گفت: یکی از چالش‌های جدی این است که محصولات، فناوری‌ها و خدمات فناورانه تولیدشده در کشور هنوز در سطح بلوغ حرفه‌ای مورد انتظار صنایع بزرگ قرار نگرفته‌اند. معمولاً مجموعه‌ای از مهندسان، نخبگان و متخصصان یک ایده را به نمونه اولیه یا محصول ابتدایی تبدیل می‌کنند؛ اما برای اینکه این محصول بتواند اطمینان لازم را برای ورود به صنعتی مانند نفت که صنعتی حساس با استانداردها و مشخصات کیفی بسیار سختگیرانه است، کسب کند، نیازمند طی یک مسیر مشخص است.

رئیس پارک فناوری صنعت نفت، با بیان اینکه پارک صنعت نفت برای ایجاد اتصال اطمینان‌بخش میان محصولات فناورانه داخلی و نیازهای عملیاتی صنعت نفت طراحی شده است، اضافه کرد: هدف این است که ریسک رابطه میان صنایع بزرگ و حساس نفتی و شرکت‌های دانش‌بنیان که گاه نوپا هستند، شناسایی و مدیریت شود. برای رسیدن به این هدف، سه مسیر تعریف شده است؛ مسیر نخست شناسایی صحیح واحدهای فناور؛ مسیر دوم تعریف دقیق و به‌موقع مسائل و نیازهای فناورانه توسط صنعت (که ما در نقش تسهیل‌گر این فرآیند هستیم) و مسیر سوم ارائه خدمات به هر دو طرف تا بتوانند وارد گفت‌وگو و همکاری شوند.

وی با اشاره به نیازهای غیرفنی شرکت‌های دانش‌بنیان توضیح داد: ممکن است یک شرکت فناور از نظر فنی و تولید محصول توانمندی بالایی داشته باشد، اما در مذاکرات قراردادی، اخذ استانداردها و گواهی‌های کیفیت مورد انتظار صنعت، یا مسائل مالی و تأمین منابع، دانش یا تجربه لازم را نداشته باشد. به همین دلیل ما فهرستی شامل حدود 30 عنوان خدمات تدوین کرده‌ایم که شرکت‌ها به آن نیاز دارند.

رئیس پارک فناوری صنعت نفت با اشاره به این فهرست ادامه داد: یکی از خدمات مهم ما برای کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان جهت ورود به بازار نفت، راهنمایی در مسیر ورود به فهرست تأمین‌کنندگان مورد تایید صنعت نفت (وندورلیست یا AVL) است. ورود به این فهرست فرایندی فنی است و صرف داشتن نمونه محصول برای پذیرش در بازار کافی نیست؛ مدیران عملیاتی معمولاً توان پذیرش ریسک‌های بالای ناشی از ورود محصول جدید را ندارند.

فصیحی خاطرنشان کرد: پارک صنعت نفت کمک می‌کند شرکت‌ها گام‌به‌گام صلاحیت‌های لازم را کسب کنند و روند ورود به وندورلیست را طی کنند تا از این طریق امکان تعامل امن و مطمئن میان صاحبان مسئله و واحدهای فناور فراهم شود.

خدمات ورود دانش بنیان‌ها به صنعت نفت

رئیس پارک فناوری صنعت نفت، درباره مراحل ارزیابی و پذیرش شرکت‌ها در صنعت نفت گفت: خریداران عمده در صنعت نفت معمولاً ارزیابی‌های فنی را خودِ مجموعه‌های بهره‌بردار انجام می‌دهند؛ اما ارزیابی‌های مرتبط با تیم، نحوه مدیریت، اخذ استانداردها و گواهی‌های کیفیت، و مسائل مربوط به بیزنس‌پلن و جنبه‌های تجاری، از جمله مواردی است که پارک به شرکت‌ها کمک می‌کند.

فصیحی افزود: اخیراً با معاونت مهندسی وزارت نفت تفاهم‌نامه‌ای امضا کرده‌ایم تا حتی در مورد فهرست تامین‌کنندگان موجود که بالغ بر 9 تا 10 هزار شرکت عضو دارد،اقداماتی انجام شود. بسیاری از این شرکت‌ها فعال نیستند یا وضعیت کسب‌وکارشان مشخص نیست؛ ما تلاش می‌کنیم با ظرفیت خدماتی که در پارک برای توسعه کسب‌وکار ایجاد کرده‌ایم، حتی شرکت‌هایی که لزوماً فناور نیستند نیز از این خدمات بهره‌مند شوند و راه میانبری برای ورود آنها به بازار فراهم آید.

وی با بیان اینکه معمولاً شرکت‌های نفتی برای برگزاری مناقصات و تشریفات واگذاری کار، مرجع خود را از فهرست تأییدشده تامین‌کنندگان انتخاب می‌کنند، ادامه داد: بنابراین اگر شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان فعال در حوزه نفت نیز وارد این فهرست شوند، مسیر ورود آنها به بازار بسیار هموارتر خواهد شد. این شرکت‌ها به‌دنبال ورود به این فهرست‌اند، اما ورود به آن فرایندی فنی و تخصصی است که ارزیابی‌های مخصوص خود را دارد و گاه شرکت‌ها حتی از ادبیات و معنای برخی شاخص‌ها مطلع نیستند.

رئیس پارک فناوری صنعت نفت با تاکید بر اینکه این خدمتی است که ما در پارک طراحی و ارائه کرده‌ایم، اضافه کرد: همچنین خدمات تأمین مالی از دیگر حوزه‌هایی است که به شرکت‌ها ارائه می‌شود. یک محصول دانش‌بنیان یا فناور، به‌ویژه اگر تازه تولید شده و عرضه آن در بازار عمومی گسترش نیافته باشد، معمولاً مورد انتظار خریدار سه شاخص را باید تأمین کند؛ نخست کیفیت و اعتماد؛ که استانداردها و گواهی‌های کیفیت می‌توانند این اطمینان را فراهم کنند؛ سپس قیمت؛ و در ادامه سایر الزامات مربوط به تدارکات و پشتیبانی.

رقابت‌پذیر کردن پارک نفت برای دانش‌بنیان‌ها

رئیس پارک فناوری صنعت نفت، با تأکید بر ضرورت نشان‌دادن استانداردها و تأمین اطمینان قیمتی و کیفی گفت: اگر بتوانیم استانداردهای لازم را نشان دهیم و اطمینان قیمتی و کیفی را فراهم کنیم، احتمال پذیرش محصول در صنعت افزایش می‌یابد و مسیر تجاری‌سازی و ورود به بازار برای شرکت‌های دانش‌بنیان هموارتر خواهد شد.

وی با تاکید بر اینکه این انتظار معقول نیست که صنعت به‌طور دائم و در بلندمدت، محصول ایرانی را صرفاً به‌خاطر داخلی‌بودن و با قیمتی بسیار بالاتر از نمونه خارجی خریداری کند، یادآور شد: شاید در دوره‌های کوتاه‌مدت یا حمایتی بتوان پذیرفت که برای بار اول یا در یک دوره محدود صنعت همراهی کند، اما در درازمدت پایداری چنین سیاستی امکان‌پذیر نیست؛ اگر رگولاتور یا قانونگذار به‌اجبار بخواهد این مسیر را ادامه دهد، در نهایت تولید داخلی برای صنعت گران تمام خواهد شد و دوام نخواهد داشت.

فصیحی ادامه داد: از این رو باید کمک کنیم محصول با قیمت عرضه مناسب وارد بازار شود. این عرضه قیمت‌گذاری دو بال دارد که یا باید از مدل‌های مالی و تأمین مالی بهره بگیریم تا در مراحل اولیه تولید، شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانند با تسهیلات ارزان‌قیمت محصول را تولید کنند و سپس در چرخه فروش به قیمت مناسب برسند و یا اینکه حجم تولید و دسترسی به بازار را افزایش دهیم تا صرفه مقیاس هزینه‌ها را کاهش دهد.

این فعال اکوسیستم توسعه فناوری خاطر نشان کرد: وقتی یک محصول در تیراژ محدود و برای بازار کوچک عرضه می‌شود، قیمت تمام‌شده بالاتر است؛ اما اگر بتوانیم آن را در حجم بیشتر در بازار وسیع‌تری عرضه کنیم، قیمت رقابتی خواهد شد. یکی از دلایل اصلی ضعف رقابت محصولات باکیفیت داخلی، دسترسی محدود آن‌ها به بازارهای بزرگ است؛ شرکت‌های خارجی معمولاً توان فروش در تیراژ بالاتر و بازارهای گسترده‌تر را دارند و بنابراین هزینه ثابت تولید روی تعداد بیشتری سرشکن می‌شود.

رئیس پارک فناوری صنعت نفت افزود: برای رفع این مشکل برنامه‌ای داریم با همکاری معاونت بین‌الملل وزارت نفت و حمایت دیگر نهادها تا دسترسی شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی به بازارهای بین‌المللی فراهم شود. چون صنعت نفت، به‌ویژه بخش بالادستی، مشتریان محدودی دارد بر خلاف صنایع مصرفی مانند غذایی یا خودرو.

فصیحی با تاکید بر اینکه دسترسی به بازارهای خارجی برای رشد و تداوم شرکت‌ها حیاتی است، خاطرنشان کرد: بازارهایی مانند کشورهای همسایه، کشورهای آسیای میانه و بازارهای منطقه‌ای مثل خلیج فارس و نیز بازارهای بزرگ‌تر مانند چین و روسیه باید با برنامه‌ریزی هدفمند در دسترس شرکت‌ها قرار بگیرد تا با رشد تدریجی در بازار داخلی و افزایش تیراژ، محصول ایرانی بتواند قیمت رقابتی و حضور بین‌المللی پیدا کند. برخی از محصولات دانش‌بنیان ما پتانسیل این مسیر را دارند.